بهار قرآن خجسته باد
شناخت میهمانی خدا
وجوب روزه گرفتن
«یَـأَ ایُّهَا الَّذِینَ امَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ»(1) ؛ اى کسانى که ایمان آوردهاید! روزه بر شما نوشته (واجب) شده است، آنگونه که بر کسانى که پیش از شما بودند، نوشته شده بود. باشد که پروا کنید!»
- قال الإمام زین العابدین علیهالسلام: إنَّ اللهَ افتَرَضَ خَمسا و لَم یَفتَرِض إلاّ حَسَنا جَمیلاً: الصَّلاةَ، وَالزَّکاةَ، وَالحَجَّ، وَالصِّیامَ، و وِلایَتَنا أهلَ البَیتِ(2) ؛ خداوند، پنج چیز را واجب کرده است و جز نیکو و زیبا، واجب نکرده است: نماز، زکات، حج، روزه و ولایت ما اهل بیت.
- قال الإمام الباقر علیهالسلام: بُنِیَ الإِسلامُ عَلى خَمسٍ: إقامِ الصَّلاةِ، و إیتاءِ الزَّکاةِ، و حَجِّ البَیتِ، و صَومِ شَهرِ رَمَضانَ، وَالوِلایَةِ لَنا أهلَ البَیتِ (3) ؛ اسلام بر پنج پایه بنا شده است: برپا داشتن نماز، پرداختن زکات، حجّ خانه خدا، گرفتن روزه ماه رمضان و ولایت ما اهل بیت .
- قال الإمام الصادق علیهالسلام: ما کَلَّفَ اللهُ العِبادَ إلاّ ما یُطیقونَ، إنَّما کَلَّفَهُم فِی الیَومِ وَاللَّیلَةِ خَمسَ صَلَواتٍ، و کَلَّفَهُم مِن کُلِّ مِئَتَی دِرهَمٍ خَمسَةَ دَراهِمَ، و کَلَّفَهُم صِیامَ شَهرِ رَمَضانَ فِی السَّنَةِ(4) ؛ خداوند، بندگان را به چیزى که تاب نیاورند، موظّف نکرده است. همانا آنان را در شبانهروز، به پنج نماز، موظّف ساخته است و از هر دویست درهم، به پنج درهم مکلّف نموده و در سال، به روزه ماه رمضان تکلیف کرده است .
- قال الإمام الصادق علیهالسلام: یُسأَلُ المَیِّتُ فی قَبرِهِ عَن خَمسٍ: عَن صَلاتِهِ، و زَکاتِهِ، و حَجِّهِ، و صِیامِهِ، و وِلایَتِهِ إیّانا أهلَ البَیتِ(5) ؛ از مرده در قبر درباره پنج چیز سؤال مىشود: نمازش، زکاتش، حجّش، روزهاش، و ولایتش نسبت به ما اهل بیت .
حکمت روزه گرفتن
- قال الإمام علیّ علیهالسلام: حَرَسَ اللهُ عِبادَهُ المُؤمِنینَ بِالصَّلَواتِ وَالزَّکَواتِ و مُجاهَدَةِ الصِّیامِ فِی الأَیّامِ المَفروضاتِ؛ تَسکینا لِأَطرافِهِم، و تَخشیعا لِأَبصارِهِم، و تَذلیلاً لِنُفوسِهِم، و تَخفیضا لِقُلوبِهِم، و إذهابا لِلخُیَلاءِ عَنهُم، ...(6)؛ خداوند، بندگان مؤمن خویش را با نمازها، زکاتها و تلاش براى روزه گرفتن در روزهاى واجب شده، نگهدارى کرده است تا اعضایشان آرامش یابد و چشمانشان خشوع پیدا کند و جانهایشان رام گردد و دلهایشان متواضع شود و غرور از آنان زدوده گردد، به سبب حکمتهایى که در آنهاست، چون: خاکى شدن چهرههاى عزّتمند از روى تواضع، به زمین چسبیدن اعضاى شریف از روى فروتنى، و چسبیدن شکمها به پشتها از روى رام شدن .
- قال الإمام علیّ علیهالسلام: فَرَضَ اللهُ الصِّیامَ ابتِلاءً لاِخلاصِ الخَلقِ (7) ؛ خداوند، روزه را واجب فرمود، تا آزمونى براى اخلاص آفریدگان باشد.
- قالت فاطمة علیهاالسلام: فَرضَ [اللهُ] ... الصِّیامَ تَثبیتا لِلإِخلاصِ (8) روزه براى استوارسازى اخلاص، واجب شده است .
- قال الإمام الحسین علیهالسلام ـ فی بَیانِ عِلَّةِ الصِّیامِ ـ : لِیَجِدَ الغَنِیُّ مَسَّ الجوعِ فَیَعودَ بِالفَضلِ عَلَى المَساکینِ (9)؛ امام حسین علیه السلام درباره حکمت روزهدارى فرمود: تا ثروتمند، رنج گرسنگى را بچشد؛ پس بر بینوایان نیکى کند .
- قال الإمام الصادق علیهالسلام: إنَّما فَرَضَ الله عز و جل الصِّیامَ لِیَستَوِیَ بِهِ الغَنِیُّ وَالفَقیرُ؛ و ذلِکَ أنَّ الغَنِیَّ لَم یَکُن لِیَجِدَ مَسَّ الجوعِ فَیَرحَمَ الفَقیرَ؛ لِأَنَّ الغَنِیَّ کُلَّما أرادَ شَیئا قَدَرَ عَلَیهِ، فَأَرادَ اللهُ عز و جل أن یُسَوِّیَ بَینَ خَلقِهِ، و أن یُذیقَ الغَنِیَّ مَسَّ الجوعِ وَالأَلَمِ؛ لِیَرِقَّ عَلَى الضَّعیفِ فَیَرحَمَ الجائِعَ(10)؛ امام صادق علیهالسلام درباره حکمت روزهدارى فرمود: خداوند متعال، روزه را واجب ساخته است تا ثروتمند و تهیدست، برابر شوند؛ چون [بدون روزه] ثروتمند، رنج گرسنگى را نمىچشید تا به فقیر ترحّم کند؛ زیرا ثروتمند هر گاه چیزى را بخواهد، بر آن تواناست. پس خداى متعال خواست تا میان بندگانش برابرى پدید آورد و ثروتمند هم طعم گرسنگى و رنج را بچشد تا بر ناتوان، رقّت قلب یابد و بر گرسنه ترحّم نماید.
فضیلت روزه
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: جَعَلَ اللهُ ... قُرَّةَ عَینی فِی الصَّلاةِ وَالصَّومِ (11) ؛ خداوند، فروغ دیدگانم را در نماز و روزه قرار داده است .
قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: قالَ حَبیبی جَبرَئیلُ: إنَّ مَثَلَ هذَا الدّینِ کَمَثَل شَجَرَةٍ ثابِتَةٍ؛ الإِیمانُ أصلُها، وَالصَّلاةُ عُروقُها، وَالزَّکاةُ ماؤُها، وَالصَّومُ سَعَفُها (12) ؛ حبیب من جبرئیل گفت: «مَثَل این دین، همچون «مَثَل درختى ثابت و استوار است. ریشهاش ایمان است و رگهایش نماز . آب آن، زکات است و شاخ و برگش، روزه.»
- قال الإمام الصادق علیهالسلام: ثَلاثَةٌ مِن رَوحِ اللهِ: التَّهَجُّدُ فِی اللَّیلِ بِالصَّلاةِ، و لِقاءُ الإِخوانِ، وَالصَّومُ (13)؛ سه چیز از رحمت خداست: شب زندهدارى و نمازگزارى در شب، دیدار با برادران، و روزه گرفتن .
- قال لقمان علیهالسلام ـ فی مَوعِظَتِهِ لاِبنِهِ ـ یا بُنَیَّ، السَّفینَةُ إیمانٌ، و شِراعُهَا التَّوَکُّلُ، و سُکّانُهَا الصَّبر،ُ و مَجاذیفُهَا الصَّومُ وَالصَّلاةُ وَالزَّکاةُ (14) ؛ حضرت لقمان علیهالسلام در موعظه خویش به پسرش فرمود: فرزندم! ایمان، کِشتى است. بادبان آن، توکّل است؛ سُکّان آن، صبر است؛ و تیرکهاى بادبان آن، نماز و روزه و زکاتاند .
روزه برای خداست
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: قالَ اللهُ عز و جل: «الصَّومُ لی، و أنَا أجزی بِهِ» (15) ؛ خداوند فرموده است: «روزه، براى من است و خودم پاداش آن را مىدهم.»
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: کُلُّ عَمَلِ ابنِ آدَمَ یُضاعَفُ؛ الحَسَنَةُ عَشرُ أمثالِها إلى سَبعِمِئَةِ ضِعفٍ ، قالَ اللهُ عز و جل: «إلاَّ الصَّومَ فَإِنَّهُ لی، و أنَا أجزیبِهِ، یَدَعُ شَهوَتَهُ و طَعامَهُ مِن أجلی»(16) ؛ هر کار انسان، چند برابر مىشود. کار نیک، ده برابر تا هفتصد برابر مىشود. خداوند فرموده است: «مگر روزه، که براى من است و خودم پاداش آن را مىدهم، [که روزه‌دار] خواسته دل و خوراکش را به خاطر من وامىگذارد.»
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: قالَ الله ـ تَبارَکَ و تَعالى ـ : «کُلُّ عَمَلِ ابنِ آدَمَ هُوَ لَهُ غَیرَ الصِّیامِ؛ هُوَ لی، و أنَا أجزی بِهِ.» وَالصِّیامُ جُنَّةُ العَبدِ المُؤمِنِ یَومَ القِیامَةِ کَما یَقی أحَدَکُم سِلاحُهُ فِی الدُّنیا ... (17)؛ خداى متعال فرموده است: «هر کار انسان براى خود اوست، مگر روزهدارى، که براى من است و من خودم پاداش آن را مىدهم . روزه، سپر بنده مؤمن در روز قیامت است، همانگونه که در دنیا هر یک از شما را سلاحش حفاظت مىکند. بوى ناخوش دهان روزه‌دار نزد خدا از بوى مشک، خوشبوتر است. روزه‌دار، دو بار خوشحال مىشود: هنگامى که افطار مىکند و مىخورد و مىنوشد و آنگاه که مرا دیدار مىکند. پس او را وارد بهشت مىکنم.»
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: عَلَیکَ بِالصَّومِ؛ فَإِنَّهُ مَحضٌ (18) ؛ بر تو باد روزه، که عبادتى ناب است!
- قال الإمام علیّ علیهالسلام ـ فِی الحِکَمِ المَنسوبَةِ إلَیهِ ـ الصَّومُ عِبادَةٌ بَینَ العَبدِ و خالِقِهِ، لا یَطَّلِعُ عَلَیها غَیرُهُ، و کَذلِکَ لا یُجازی عَنها غَیرُهُ (19) ؛ روزه، عبادتى میان بنده و آفریدگار اوست. کسى جز آفریدگار، از آن آگاه نمىشود و کسى جز پروردگار، پاداش آن را نمىدهد .
سخنى در شرح حدیثِ: «روزه، براى من است»
ابو حامد غزّالى در شرح این حدیث، گفته است:
این که روزه براى خداست و این شرافت را یافته که به خداوند، نسبت داده شود (هر چند همه عبادات، براى اوست، همچنان که کعبه این شرف را یافته که خانه او باشد، در حالى که همه زمین براى اوست) دو معنا دارد:
نخست این که: روزه، پرهیز و ترک است و عملى پنهان است و در آن، کارى نیست که دیده شود. به خلاف همه عبادتها که در معرض دید مردم انجام مىشوند، روزه، عبادتى است که جز خدا آن را نمىداند؛ چرا که کارى است باطنى که همان صبر است .
دوم این که: روزه، سرکوبى دشمن خداست؛ چون ابزار شیطان ملعون، شهوتها هستند و شهوات با خوردن و آشامیدن، نیرو مىیابند. از این رو، پیامبر صلىاللهعلیهوآله فرموده است: إنَّ الشَّیطانَ لَیَجرى مِنِ ابنِ آدَمَ مَجرَى الدَّمِ؛ فَضَیِّقوا مَجارِیَهُ بِالجوعِ؛ شیطان، همچون خون، در وجود آدمى جارى مىشود، پس گذرگاههاى او را با گرسنگى، تنگ کنید ... .
از آن جا که به خصوصِ روزه، سرکوبى شیطان و بستن و تنگ ساختن گذرگاههاى اوست، شایسته است که ویژه خدا گردد؛ زیرا سرکوبى دشمن خدا، یارى نمودن خداست، و یارىرسانىِ خداوند به بندهاش، در پىِ یارى کردن بنده به خداست. خداوند فرموده است:
«إِن تَنصُرُواْ اللهَ یَنصُرْکُمْ وَ یُثَبِّتْ أَقْدَامَکُمْ»(محمد/7) ؛ اگر خدا را یارى کنید، خدا یارىتان مىکند و گامهایتان را استوار مىسازد . پس شروع تلاش، از بنده است و پاداش دادن به هدایت، از خدا .
ارزش روزه‌دار
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله ـ فی قَولِهِ تَعالى: «التَّـائبُونَ الْعَـابِدُونَ الْحَـامِدُونَ السَّـائحُونَ »- : السّائِحونَ و هُمُ الصّائِمونَ فی الحدیث: «سیاحة هذه الاُمّة الصیام»، قیل للصائم: سائح؛ لأنّ الّذی یسیح فی الأرض متعبّد یسیح ولا زاد له ولا ماء، فحین یجد یطعم. والصائم یُمضی نهاره لا یأکل ولا یشرب شیئاً فشُبّه به.(20)
پیامبر خدا صلىاللهعلیهوآله دربـاره آیـه: «[مؤمنـانْ] توبـهکنندگـان، پرستشگـران، ستایشگران، سیاحتگران ... اند» می‌فرماید: سیاحتگران، همان روزهداراناند. در حدیث است: «سیاحت این امّت، روزه است.» این که به روزه‌دار، «گردشگر» گفته شده، به خاطر شباهتى است که میانشان وجود دارد؛ زیرا کسى که در زمین سیاحت مىکند، عبادتپیشهاى است که بىتوشه و آب مىگردد و هر گاه چیزى بیابد، مىخورد. روزه‌دار هم روزش را بدون خوردن و نوشیدن مىگذراند .
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: إنَّ للهِِ مائِدَةً عَلَیها ما لا عَینٌ رَأَت، ولا اُذُنٌ سَمِعَت، ولا خَطَرَ عَلى قَلبِ بَشَرٍ، لا یَقعُدُ عَلَیهَا إلاَّ الصّائِمونَ(21) ؛ خداوند، سفرهاى دارد که بر آن نعمتى است که نه چشمى دیده، نه گوشى شنیده و نه بر دل بشرى گذشته است. بر سر این سفره، جز روزهداران نخواهند نشست .
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: نَومُ الصّائِمِ عِبادَةٌ، و نَفَسُهُ تَسبیحٌ (22)؛ خواب روزه‌دار ، عبادت است و نَفَس او، تسبیح است .
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: نَومُ الصّائِمِ عِبادَةٌ، و صَمتُهُ تَسبیحٌ، و عَمَلُهُ مُضاعَفٌ، و دُعاؤُهُ مُستَجابٌ، و ذَنبُهُ مَغفورٌ (23)؛ خواب روزه‌دار، عبادت است؛ سکوتش تسبیح است؛ عملش دو برابر است؛ دعایش مستجاب است و گناهش آمرزیده است .
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: إنَّ الصّائِمَ لا یَجری عَلَیهِ القَلَمُ حَتّى یُفطِرَ، ما لَم یَأتِ بِشَیءٍ یَنقُضُ (24)؛ بر روزه‌دار، قلم [ثبت گناهان] بىتردید جارى نمىشود، این حدیث و امثال آن، مجوّز ارتکاب گناه نیستند و مقصود، آن است که روزه، مانع از انجام دادن گناهان مىگردد و در نتیجه گناهى در پرونده روزه‌دار، ثبت نمىشود، تا آن که افطار کند، [البتّه] تا وقتى که آنچه روزه را باطل مىکند، انجام نداده باشد.
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: لِلصّائِمِ فَرحَتانِ: فَرحَةٌ عِندَ فِطرِهِ، و فَرحَةٌ یَومَ القِیامَةِ، یُنادِی المُنادی: «أینَ الظّامِئَةُ أکبادُهُم؟ و عِزَّتی، لَأَروِیَنَّهُمُ الیَومَ»(25) ؛ روزه‌دار، دو خوشحالى دارد: خوشحالى او به هنگام افطارش، و خوشحالى او در روز قیامت، [آنگاه] که منادى ندا مىدهد: «کجایند صاحبان جگرهاى سوخته و تشنه؟ به عزّتم سوگند، امروز سیرابشان مىکنم.
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: وَالَّذی نَفسی بِیَدِهِ، لَخُلوفُ فَمِالصّائِمِ أطیَبُ عِندَ الله ِتَعالى مِن ریحِ المِسکِ(26) ؛ سوگند به آن که جانم در دست اوست، بوى ناخوش دهان روزه‌دار نزد خداى متعال، خوشبوتر از بوى مُشک است .
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: ثَلاثُ دَعَواتٍ مُستَجاباتٌ: دَعوَةُ الصّائِمِ، و دَعوَةُ المُسافِرِ، و دَعوَةُ المَظلومِ (27) ؛ سه دعا، مستجاب است: دعاى روزه‌دار، دعاى مسافر و دعاى ستمدیده .
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: ما مِن یَومٍ إلاّ و مَلَکٌ یُنادی فِی المَقابِرِ: مَن تَغبِطونَ؟ فَیَقولونَ : أهلَ المَساجِدِ؛ یُصَلّونَ ولا نَقدِرُ، و یَصومُونَ ولا نَقدِرُ (28) ؛ هیچ روزى نیست، مگر آن که فرشتهاى در گورستانها ندا مىدهد: «به حال چه کسى رشک مىبرید؟» مىگویند: به حال مسجدیان؛ آنان نماز مىخوانند؛ ولى ما نمىتوانیم، و روزه مىگیرند؛ ولى ما نمىتوانیم .
- قال الامام الصادق علیهالسلام: مَن صامَ للهِِ عز و جل یَوما فی شِدَّةِ الحَرِّ فَأَصابَهُ ظَمَأٌ، وَ کَّلَ اللهُ بِهِ ألفَ مَلَکٍ یَمسَحونَ وَجهَهُ و یُبَشِّرونَهُ، حَتّى إذا أفطَرَ قالَ اللهُ عز و جل لَهُ: «ما أطیَبَ ریحَکَ و رَوحَکَ ! مَلائِکَتِی، اشهَدوا أنّی قَد غَفَرتُ لَهُ»(29)؛ کسى که در گرماى سخت، روزى را براى خدا روزه بدارد و تشنه شود، خداوند، هزار فرشته را بر او مىگمارد که چهرهاش را لمس مىکنند و بشارتش مىدهند، تا آنگاه که افطار کند، که خداوند به او مىفرماید: «چه خوش است بوى تو و نشاط تو! فرشتگان من! گواه باشید که او را آمرزیدم.»
دعای ملائک برای روزه‌دار
- قال رسول الله صلىاللهعلیهوآله: ما مِن صائِمٍ یَحضُرُ قَوما یَطعَمونَ إلاّ سَبَّحَت لَهُ أعضاؤُهُ، و کانَت صَلاةُ المَلائِکَةِ عَلَیهِ، و کانَت صَلاتُهُم استِغفارا (30) ؛ هیچ روزهدارى در میان گروهى که غذا مىخورند، حاضر نمىشود، مگر آن که اعضایش تسبیح مىگویند و درود فرشتگان بر او خواهد بود. درود فرشتگان، همان استغفار است.
- قالَ رَسولُ اللهِ صلىاللهعلیهوآله لِبِلالٍ: «الغَداءُ یا بِلالُ!» فَقالَ: إنّی صائِمٌ .
قالَ رَسولُ الله صلىاللهعلیهوآله: «نَأکُلُ أرزاقَنا و فَضلُ رِزقِ بِلالٍ فِی الجَنَّةِ. أشَعَرتَ یا بِلالُ أنَّ الصّائِمَ تُسَبِّحُ عِظامُهُ و تَستَغفِرُ لَهُ المَلائِکَةُ ما اُکِلَ عِندَهُ؟»(31) ؛ پیامبر خدا به بلال فرمود: «اى بلال! صبحانه بخور.» گفت: روزهام.(روزه مستحبی)
پیامبر خدا فرمود: «ما روزىِ خود را مىخوریم و روزىِ بلال، در بهشت است. اى بلال! آیا مىدانى تا وقتى که نزد یک روزه‌دار غذا خورده مىشود، استخوانهایش تسبیح مىگویند و فرشتگان براى او استغفار مىکنند؟»
- قال الامام الصادق علیهالسلام: مَن کَتَمَ صَومَهُ قالَ اللهُ عز و جل لِمَلائِکَتِهِ: «عَبدِی استَجارَ مِن عَذابی فَأَجیروهُ.» و وَکَّلَ اللهُ تَعالى مَلائِکَتَهُ بِالدُّعاءِ لِلصّائِمینَ، و لَم یَأمُرهُم بِالدُّعاءِ لِأَحَدٍ إلاَّ استَجابَ لَهُم فیهِ (32)؛ هر کس روزه خود را پنهان دارد، خداوند به فرشتگانش مىفرماید: «بنده من از آتش، پناه جست، پس پناهش دهید.» و خداوند متعال، فرشتگان خود را مىگمارد تا براى روزهداران دعا کنند. و خداوند، هرگز آنان را مأمور دعا براى هیچ کس نکرده، مگر آن که دعایشان را درباره او پذیرفته است .
پی‌نوشت‌ها:
1- بقره: 183.
2- بشارة المصطفى: 108، بحار الأنوار: 23/105/4 ، الکافی: 8/271/399 .
3- الخصال: 278/21، الکافی: 2/21/7، تهذیب الأحکام: 4/151/418، من لا یحضره الفقیه: 2/74/1770.
4- تهذیب الأحکام: 4/154/426، الخصال: 531/9، بحارالأنوار: 5/41 /66 و ص 305 / 19.
5- الکافی: 3/241/15، بحارالأنوار: 6/265/111و ج 31/659/ 217.
6- نهج البلاغة: الخطبه 192 .
7- نهج البلاغة: الحکمة 252 .
8- علل الشرایع: 248/2، من لا یحضره الفقیه: 3/568/4940، الاحتجاج:1/258/49، بحارالأنوار: 96/368/47 .
9- المناقب لابن شهر آشوب: 4/68، بحارالأنوار: 96/375/62 .
10- من لا یحضره الفقیه: 2/73 /1766، علل الشرایع: 378/2، الإقبال: 1/30، مجمع البیان: 1/490.
11- مکارم الأخلاق:1/83/141، بحارالأنوار: 16/249 .
12- علل الشرایع: 249/5، بحار الأنوار: 6/109/2، جامع الأخبار: 108/191.
13- دعائم الإسلام:1/269، الأمالی للطوسی: 172/291، بحارالأنوار: 96/257/41 .
14- الاختصاص: 336، بحارالأنوار: 13/427/22.
15- تهذیب الأحکام: 4/152/420، من لا یحضره الفقیه: 2/75/1773، الکافی: 4/63/6 ؛ صحیح البخاری : 6/2723/7054.
16- صحیح مسلم: 2/807/164، سنن الترمذی: 3/136/764، سنن ابن ماجه: 2/1256/3823 .
17- الخصال: 45/42، فضائل الأشهر الثلاثة: 134/142، روضة الواعظین: 383.
18- کنز العمّال: 8/450 / 23609 .
19- شرح نهج البلاغه:20/296/385 .
20- الکافی: 5/15/1، تهذیب الأحکام: 6/130/224، بحار الأنوار: 69 /356؛ المستدرک على الصحیحین: 2/365/3288، کنز العمّال: 2/7/2904.
21- المعجم الأوسط : 9/170/9443، کنز العمّال: 8/452 /23620 .
22- ثواب الأعمال: 75/2، قرب الإسناد: 95/324 .
23- شُعب الإیمان: 3/415/ 3937 و ح 3939، من لا یحضره الفقیه: 2/76/1783، ثواب الأعمال: 75/3 .
24- فضائل الأشهر الثلاثة: 55/33 و ص 116/111 .
25- مسند زید: 203.
26- صحیح البخاری: 2/670/1795، صحیح مسلم: 2/807/164، سنن الترمذی: 3/136/764، من لا یحضره الفقیه: 2/75 / 1773، الخصال: 45/42 .
27- فضائل الأشهر الثلاثة: 143/157.
28- مستدرک الوسائل: 3/363/3786 .
29- الکافی: 4/64/8 و ص 65/17، ثواب الأعمال: 76/1، الأمالی للصدوق: 683/935، فضائل الأشهر الثلاثة:120/119، من لا یحضره الفقیه: 2/76/1781، بحارالأنوار: 96/247/5 .
30- من لا یحضره الفقیه: 2/87/1805، ثواب الأعمال: 77/1، الأمالی للصدوق: 683/936.
31- سنن ابن ماجه: 1/556/1749، شُعب الإیمان: 3/297/3586، تاریخ دمشق: 54/110/11388.
32- الکافی: 4/64/10، تهذیب الأحکام: 4/190/539، بحارالأنوار: 59/190/44 .
منبع:
کتاب ماه خدا، محمدی ری شهری، ج 1، ص 90.